Paniekstoornis

Wat is paniek?

Paniek is een menselijke reactie op een dreigend gevaar. Iedereen kan wel eens in paniek raken. Denk maar aan een brand in een bioscoop, of bij een aanslag... 'mensen liepen in paniek weg'. We noemen dit een situatief gebonden paniek (aanval).  Het is ook begrijpelijk als men als gevolg van een ernstige ziekte,  in paniek raakt.  Hierbij is er dan ook sprake van een écht mogelijk dreigend gevaar.

Als er géén écht dreigend gevaar is, maar een vermeend gevaar, dan kan er ook paniek optreden.          Bij alle angststoornissen kunnen er paniekaanvallen optreden. Deze paniekaanvallen noemen we dan gerelateerde paniek bij een angststoornis. 

Voorbeelden van een gerelateerde paniekaanval

Iemand met een sociale angst zou een paniekaanval kunnen krijgen bij het geven van een voordracht.    Iemand met een dwangstoornis zou plots een paniekaanval krijgen als hij als hij 'denkt' door zijn onvoorzichtigheid iemand te hebben aangereden. Iemand met een gegeneraliseerde angststoornis kan een paniekaanval krijgen als hij/zij denkt dat er iets vreselijks catastrofaals is gebeurt of gaat gebeuren.  Iemand met een traumatische ervaring (PTSS) kan een paniekaanval krijgen als hij/zij geconfronteerd wordt met een gelijkaardige situatie. Iemand met een emetofobie (overgeeffobie) kan een paniekaanval krijgen als hij/zij plots erg misselijk wordt. Iemand met een hondenfobie kan bij het zien van een hond, in paniek raken.    Trouwens, elke fobie kan een paniekaanval uitlokken.

Wat is een paniekaanval?

Een paniekaanval wordt ook wel eens een 'angstaanval' genoemd. Dat komt omdat een paniekaanval altijd met een 'angstgevoel' gepaard gaat. Een paniekaanval uit zich in heel specifieke verschijnselen.        Niet alle hieronder genoemde verschijnselen hoeven gelijktijdig op te treden.  Er moeten minstens 4 tot 5 van de genoemde verschijnselen (symptomen) optreden wil men van een paniekaanval spreken:

• bonzend hart of overslaand hart of hartkloppingen
• beklemmend gevoel op de borst
• zweet breekt uit, klamme handen
• trillen / beven
• kortademig of moeilijk ademen (hyperventileren)
• gevoel van stikken of brok in de keel
• misselijkheid, maagpijn of plotse diarree
• duizeligheid, onvast op de benen, licht gevoel in het hoofd (bang om flauw te vallen)
• de omgeving als vreemd ervaren
• zichzelf als vreemd ervaren of gevoel van onwerkelijkheid
• bang voor controleverlies of gek te worden
• bang om dood te gaan of 'iets' te krijgen (hartinfarct, hersenbloeding, kanker)
• verdoofd gevoel of tintelingen in bijv. handen, lippen (rond de mond)
• warme opvliegers of koude rillingen.

Beschreven klachten kunnen wel eens verschuiven. 

Een paniekaanval bij paniekstoornis

De paniekstoornis, vroeger hyperventilatie genoemd, heeft als belangrijkste kenmerk: de paniekaanval. 

Wat is het verschil tussen een paniekaanval bij een paniekstoornis en een paniekaanval bij een andere angststoornis?

Zoals reeds aangegeven kan bij elke angststoornis een paniekaanval optreden. We noemen dat een gerelateerde paniekaanval.  

Een paniekaanval bij paniekstoornis,  is het plots, zonder een aanwijsbare aanleiding, reden  of écht dreigend gevaar,  'zich niet goed of onwel worden en voelen' gepaard gaande met angst of een intens onbehaaglijk gevoel.  HET komt zomaar plots uit het niets.  Dat maakt dat een paniekaanval zo beangstigend en bedreigend.

Een tweede belangrijk kenmerk bij de paniekstoornis is het voortdurend angstig zijn om een nieuwe aanval te krijgen (anticipatieangst genoemd). 'Ik ben bang om HET weer te krijgen'.

Een derde kenmerk bij een paniekstoornis is dat je bepaalde plaatsen/situaties gaat vermijden (zie verder vermijdingsgedrag).

Wat zijn de gevolgen van zo'n paniekaanval?

Omdat je natuurlijk niet begrijpt en weet wat er plots met je aan de hand is, is het begrijpelijk dat je allerlei eigen interpretaties (nare bedreigende gedachten) gaat invullen, zoals:

• ‘Ik krijg een hartinfarct’
• ‘Ik krijg géén lucht meer’ of 'Ik ga stikken'
• ‘Ik ga dood’ ‘Ik krijg of heb iets’ (een ziekte)
• ‘Ik ben mezelf niet meer’ ‘Ik heb geen controle meer over mezelf’ ‘Ik word gek’
• 'Ik val flauw'

Begrijpelijk dat deze gedachten je bang maken. Angst is dus een eerste gevolg.

Vervolgens ontstaat er vorm van ‘verwachtingsangst’ of anticipatieangst. Je verwacht dat zo’n ‘angstaanval’ weer zou kunnen optreden.  Anticipatieangst kan een paniekaanval weer doen uitlokken. Vaak is anticipatieangst ook gekoppeld aan bepaalde plaatsen en/of situaties.                                          Meestal plaatsen en/of situaties waar men meent niet weg te kunnen of niet meteen (medische) hulp beschikbaar is.

Op lange termijn wordt je zo angstig en onzeker dat je vrijheid steeds beperkter wordt. Ook de stemming wordt steeds 'somberder' en lusteloos. Zowel de thuissituatie, het werk, vrije tijd als relaties lijden eronder. Je wordt nauwelijks begrepen hetgeen steeds meer het gevoel geeft   'er alleen voor te staan',  terwijl je je toch afhankelijk blijft opstellen.  Alleen zijn lukt niet meer.

Zelfs binnen de geestelijke gezondheidszorg worden paniekklachten vaak onderschat, niet herkend of vastgesteld. Mensen met een paniekstoornis worden soms ten onrechte in een psychiatrisch ziekenhuis opgenomen. Een dergelijke opname maakt dat de je jezelf  als 'gek' ervaart.  Je bent niet gek of gestoord,  integendeel,  je hebt een gewoon normaal gezond verstand.  

Het belemmerende en berperkende effect  in je functioneren wordt versterkt door het vermijdingsgedrag.  Men spreekt dan van agorafobie of agorafobisch vermijdingsgedrag.

Vermijdingsgedrag bij een paniekstoornis

Letterlijk betekent agorafobie ‘pleinvrees’. Echter, als je last hebt van paniekaanvallen, dan wordt met agorafobie bedoeld:   Alle plaatsen en/of situaties waar men bang is een paniekaanval te kunnen krijgen en waar men meent niet weg te kunnen (ontsnappen) en/of er niet meteen hulp voorhanden of bereikbaar  is. 'Ik kan hier niet weg!'

Zo’n plaatsen kunnen zijn:

• pleinen
• markten
• bioscopen
• winkels
• openbaar vervoer
• autosnelwegen
• verre afstanden
• hoge plaatsen
• tunnels
• vliegtuig
• in een wachtende rij staan…

Hyperventileren

Een paniekstoornis (paniekaanval) gaat dikwijls gepaard met hyperventileren. Hyperventileren is dus een symptoom (verschijnsel bij paniek) en geen aandoening. Wil je meer weten over hyperventileren ga dan naar 'hyperventileren'.  Het duidelijk herkenbare effect bij hyperventileren is het stikgevoel.      Echt stikken is het niet, het is meer een gevoel 'alsof'.

Kun je er iets aan doen?

Volmondig: JA.  Er is hulp. Je kunt dit goed leren aanpakken.

Er bestaan resultaatgerichte programma’s om een paniekstoornis goed te behandelen.

Paniekstoornis is goed behandelbaar en zelfs op vrij korte termijn. De meest efficiënte behandeling is cognitieve gedragstherapie. Je krijgt ook 'letterlijke' begeleiding om het vermijdingsgedrag te doorbreken.