Dwangstoornis en OCS

Dwangstoornis of Obsessieve Compulsieve stoornis (OCS)

OCS werd vroeger ‘dwangneurose’ genoemd. We spreken vandaag van een dwangstoornis. Zoals het woord ‘dwang’ al aangeeft uit zich dit angstprobleem meestal in twee klachten: dwanggedachten(= obsessies) en dwanghandeling (= compulsies).

Een dwangstoornis is een complexe aandoening. Je hebt voortdurend allerlei gedachten die angst of een onbehaaglijk gevoel of spanning bij je oproepen. Om die onbehaaglijke gevoelens even te neutraliseren of kwijt te raken doe je bepaalde handelingen (repetitief) of rituelen. Het woord ‘dwang’ geeft ook aan dat je er als het ware toe gedwongen wordt. Dwanggedachten zijn hardnekkig, zeer koppig en bijna onophoudelijk bezig.

Belangrijk:

Dwanggedachten mogen niet met waangedachten worden verward. Bij waangedachten is de betrokkene ervan overtuigd dat deze gedachten juist zijn. Waangedachten komen voor bij psychotische ziektebeelden. Bij dwanggedachten beseft de betrokkene dat zijn/haar gedachten eigenlijk onjuist, vreemd en opgedrongen zijn. Ze LIJKEN weliswaar juist te zijn.

Hoe herken je een dwangstoornis?

• De aanwezigheid van obsessies (dwanggedachten), compulsies (dwanghandelingen) of beide:

 Obsessies worden gedefinieerd door:

1. Recidiverende (steeds terugkerende en persisterende (hardnekkig aanhoudende) gedachten, impulsen of voorstellingen, die gedurende bepaalde momenten van de stoornis als intrusief (vanzelf binnendringend) en ongewenst worden ervaren, en die bij de meeste betrokkenen duidelijk angst of lijdensdruk veroorzaken.
2. De betrokkene probeert deze gedachten, impulsen of voorstellingen te negeren of te onderdrukken, of deze te neutraliseren met een andere gedachte of handeling (compulsie).

 Compulsies worden gedefinieerd door:

1. Recidiverende (steeds terugkerende, herhalende) handelingen (bijv. handen wassen, ordenen, controleren) of psychische activiteiten (bijv. bidden, tellen, in gedachten woorden herhalen) waartoe de betrokkene zich gedwongen voelt in reactie op een obsessie of volgens regels die rigide (star) moeten worden toegepast.
2. De handelingen of psychische activiteiten zijn gericht op het voorkomen of verminderen van de angst (of onbehaaglijk gevoel) of lijdensdruk, of op het voorkomen van een bepaalde gevreesde gebeurtenis of situatie; deze handelingen of psychische activiteiten hebben echter geen reëel verband met datgene wat daarvoor moet worden geneutraliseerd of voorkomen, of zijn duidelijk excessief (onaanvaardbaar).

• De obsessies of compulsies zijn tijdrovend (ze nemen bijv. meer dan een uur per dag in beslag) of veroorzaken klinisch significante (tekenende) lijdensdruk of beperkingen in het sociale of beroepsmatige functioneren of het functioneren op andere belangrijke terreinen.
• Hoe herken je of het een dwangprobleem kan zijn? 1.  Voortdurende twijfels   2. Aan de twijfels zijn vaak risico's verbonden en 3. hierdoor is er (bijna constant) ONRUST, SPANNING of een ONBEHAAGLIJK GEVOIEL, soms zelfs ANGST.

(volgens DSM-5 classificatie, p. 348, 2013)

Vermijdingsgedrag

Het zal je zijn opgevallen dat je zeer veel tijd in je dwang investeert.  Al die herhalende handelingen en rituelen nemen veel tijd in beslag. Je wordt er moe van.  Er is dan nog nauwelijks of geen ruimte meer voor vrije tijd, relaties, hobby's enz...

Als de dwanghandelingen te veel tijd in beslag nemen en/of dermate het dagelijks functioneren hinderen, is het mogelijk dat je bepaalde situaties/ omstandigheden/ plaatsen gaat vermijden.

Maar het vermijden heeft ook een tweede rede. Als bepaalde situaties en/of plaatsen dermate veel angst bij je oproepen, je het niet meer aankunt, dan is vermijden de enige manier om die angst te verminderen.

Verdere kenmerken van een dwangstoornis

Eén van de meest belangrijke kenmerken is die voortdurende twijfel. De voortdurende onrust die je door dwangmatig streven naar perfectie probeert op te lossen. Dingen vertellen, tot in detail en de dwang meer te moeten vertellen. Steeds weer dat ‘ja maar’ en ‘stel dat’. Iets kwijtraken of ‘iets’ dat er niet meer is, ervaar je als een kwelling. Het is nooit goed genoeg en steeds dat moeten. Altijd op je hoede zijn.

Gevolgen op lange termijn

De gevolgen op lange termijn zijn afhankelijk van de ernst en tijdsinvestering van de dwang. Meestal is er een vermindering van de levenskwaliteit. Bij ernstige dwangklachten wordt het beroepsmatig functioneren vaak ernstig belemmerd. Dit geldt ook voor schoolse activiteiten bij kinderen en jongeren. Vaak zijn er ook beperkingen in het sociale leven. Ook je partner (en kinderen) ervaren dikwlijs veel druk. Relatieproblemen tot zelfs een echtscheiding is niet uitgesloten.

Kun je er iets aan doen?

Ja. Eerlijkheidshalve moet worden toegevoegd: je zult voor de rest van je leven dwangmatige trekken blijven behouden. Het doel van een behandeling is dan ook vooral gericht op: enerzijds je dwang leren te begrijpen en ermee leren omgaan anderzijds om je levenskwaliteit naar eigen wensen weer inhoud te geven.

Kanttekening hierbij:  bij een goed en/of redelijk realiteitsbesef, én de wens en de wil om gemotiveerd je probleem aan te pakken, verhoogd de kans op een gewenst resultaat.

Heel wat mensen met een dwangstoornis zoeken geen hulp. Enerzijds omwille van hun schaamte ervoor, anderzijds omdat ze bang zijn om iets aan het probleem te doen. Dit laatste heeft vaak te maken omdat de dwang dermate 'overtuigend' lijkt dat verandering hierin veel angst oproept. Tevens zijn ze bang voor verandering. Veranderen roept enorm veel angst op, hetgeen dan ook dikwijls een belemmering is om aan het probleem iets te doen.  

Wordt iemand met dwang door zijn omgeving (partner/familie) tot een behandeling gedwongen dan is de kans groot dat een behandeling weinig slaagkans heeft.

Anderzijds, wordt dwang niet behandeld, dan zal de betrokkene zijn dwangsysteem steeds vergroten en/of verleggen naar andere thema's, omstandigheden en/of situaties. Dwang is een zeer ernstige angststoornis, maar bovendien ook zeer hardnekkig hetgeen dan ook specifieke vakkundige eisen aan een behandeling stelt.

De meest bekende voorbeelden van een dwangstoornis zijn de volgende:

• Smetvrees
• Controledwang
• Verzameldwang
• Morfodysfore stoornis (BDD of body dismorphic disorder)
• Trichotillomanie (haaruittrekstoornis)
• Excoriatiestoornis (huidpulkstoornis)